Hoe is het nu met?
Wat zijn nu de voornaamste opgaven op het gebied van klimaatadaptatie in Nederland?
Volgens het laatst gepubliceerde IPCC-rapport kunnen we het ons niet meer veroorloven om klimaatactie uit te stellen. Sterker nog, we zullen ons uiterste best moeten doen om de 2 graden opwarming van de Aarde tegen te gaan, terwijl de klimaateffecten zoals hittestress, droogte en wateroverlast onverminderd zichtbaarder en voelbaarder worden. Denk bijvoorbeeld aan de recente overstroming in Limburg maar ook de hittegolven die zich in Europa recentelijk hebben voorgedaan. De klimaatopgave valt echter samen met andere belangrijke maatschappelijke opgaven waar Nederland voor staat: de woonopgave, de energietransitie, de circulaire economie en verduurzaming van onze leefomgeving. Hierdoor weten beleidsmakers en politici zich geconfronteerd met lastige keuzen en afwegingen om deze complexe opgaven het hoofd te bieden.
In de afgelopen 2 jaar heeft de coronacrisis de beleidsagenda en het (inter)nationale politieke debat gedomineerd. Dit gebeurt nu ook met de oorlog in Oekraïne. Momenteel wordt veerkracht van de Nederlandse samenleving flink op de proef gesteld. Een ieder kan zich afvragen in hoeverre een maatschappij kan leven in een continue staat van meervoudige crises. Het devies: “Never let a good crisis go to waste”, oftewel een crisis is een kans om het anders (beter) te doen. Deze gevleugelde uitspraak van Winston Churchill doet het nog steeds goed onder vooral Europese en Brusselse beleidsmakers en politici. Maar hoe zouden we er nu voor staan met de klimaatopgave als zij het klimaat net zo serieus nemen als het Coronavirus? Een dergelijke uitspraak krijgt dus alleen betekenis als de daad bij het woord wordt gevoegd: naast praten ook tot actie overgaan. Wel is het noodzakelijk om op een zorgvuldige manier actie te ondernemen. Zoals Albert Einstein al eerder zei: “we kunnen onze problemen niet oplossen met dezelfde manier van denken dat heeft geleid tot deze problemen”.
Welke concrete knelpunten kom je vaak tegen bij gemeenten?
De klimaatopgave overstijgt de organisatorische capaciteit van gemeenten, provincies en waterschappen en zelfs de nationale overheid. Overstromingen houden niet op bij de gemeente-, provincie- of landsgrenzen. Hittestress evenmin. Geen van allen kunnen de klimaatopgave afzonderlijk oplossen. We moeten het vooral samen doen. Ook omdat het benaderen van de woonopgave in samenhang moet worden gezien met het aanpakken van de klimaatopgave en de opgave om de sociale inclusie in steden en dorpen te bevorderen.
Kortom, betrokken partijen zijn tot elkaar veroordeeld op verschillende beleidsterreinen. Dit is waar het soms knelt, binnen en buiten de gemeentelijke organisatie. Binnen de gemeentelijke organisatie heb je te maken met verschillende afdelingen met eigen budgetten waarbinnen ze hun doelen en ambities moeten realiseren. Dit maakt samenwerking tussen afdelingen lastig, terwijl klimaatadaptatie is bij uitstek een opgave waar samenwerking noodzakelijk is voor het bedenken en nemen van klimaatadaptatiemaatregelen.
Welke lessen heb jij daaruit gehaald?
Mij valt op dat bestuurders, en in zekere mate ook het ambtelijke apparaat, het lastig vinden om besluiten te nemen die gepaard gaan met onzekerheid. Een breed palet aan modellen, tools en methoden kunnen daarin beleidsondersteunend zijn, maar uiteindelijk moet er een politiek-bestuurlijke beslissing worden genomen. Door de politieke agenda van het College B&W, de politieke cyclus en publieke opinie zijn bestuurders soms terughoudend in het treffen van impopulaire maatregelen voor de burgers zoals een tariefsverhoging van de rioolheffing. Het is de taak van bestuurders om ook ongemakkelijke boodschappen over te brengen aan burgers. Daar hebben burgers recht op. Tegelijkertijd heerst er ook wantrouwen onder burgers jegens bestuurders en politici. Burgerparticipatie, mits goed opgezet, kan een geschikt middel zijn om deze dilemma’s te overbruggen.
Wat wil je meegeven aan gemeenten die tegen zulke knelpunten aanlopen?
Ja, klimaatadaptatie kost geld maar niets doen is zeker geen optie! De kosten van een “laissez-faire” houding zullen op lange termijn velen malen groter zijn. Daarnaast zijn we het verschuldigd aan de volgende generaties om een leefbaar Nederland achter te laten.
Klimaatadaptatie dwingt ons tot een andere manier van handelen: een adaptieve manier van doen en denken. Daarbij zal je als gemeente ook fouten maken. Van fouten moet je kunnen leren maar dan moet er binnen en buiten de organisatie ook ruimte voor zijn. Leren van elkaar zodat we het niet het wiel opnieuw uitvinden.
De gemeente als wetgever stelt beleidskaders vast en binnen die kaders kan zij faciliterend zijn. De gemeente heeft ook een voorbeeldrol in de openbare ruimte. Het “follow by example” principe kan burgers en het bedrijfsleven inspireren en aansporen om hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Een betere wereld begint bij jezelf maar uiteindelijk moeten we het samen doen.
Op welke manier kan jij gemeenten ondersteunen bij deze opgaven?
Op basis van mijn kennis en ervaring op het gebied van klimaatadaptatie in binnen- en buitenland, ben ik in staat om gemeenten te ondersteunen bij het adresseren van de klimaatopgave. Dit doe ik bijvoorbeeld door het opstellen van een klimaatadaptatiestrategie en de bijbehorende uitvoeringsagenda. Hierbij probeer ik mensen te verbinden om draagvlak te creëren voor oplossingen en de samenhang en meekoppelkansen met andere opgaven inzichtelijk te maken.
Meer info:
Van der Voorn, T.; Caroline van den, B.; Prosun, B.; Jaco, Q. Never Waste a Crisis: Drawing First Lessons from the COVID-19 Pandemic to Tackle the Water Crisis. ACS EST Water 2020, 1, 8–10, https://doi.org/10.1021/acsestwater.0c00041